De waarde van bomen verkennen

De boom is cruciaal voor het landschap. Toch spelen bomen zelden de hoofdrol in ruimtelijk beleid. AtelierOverijsel heeft de waarde en de rol van de boom vanuit verschillende invalshoeken verkend. Landschapsarchitect Frank Stroeken is ateliermeester van AtelierOverijssel. In dit blog geeft hij een inkijk in zijn bevindingen.

Rijk en provincies willen in de komende tien jaar 37.000 hectare bomen planten, staat in de nationale bossenstrategie die is ontwikkeld met ondersteuning van Wing. Net als voor andere provincies is dit voornemen voor Overijssel, dat ongeveer 10 procent oftewel circa 3700 hectare bos voor haar rekening neemt, een stevige ruimtelijke uitdaging. Waar willen we die bomen? Hoe kom je aan de beoogde oppervlaktes? Ga je voor de laagste kosten of de hoogste baten? En wat zijn die baten dan?

Aan de rand van woongebieden

Bomen krijgen de meeste waarde dicht bij plekken waar mensen wonen. Zoals parken of bossen aan de rand van een wijk, stad of dorp. Daar genieten mensen intens van bomen. De grondkosten zijn er hoger maar de maatschappelijke baten ook. Daarom betogen we in onze verkenning: maak dorpsbossen en creëer mogelijkheden voor recreatie. Ontwikkel boomrijke woonvormen in de stad, bijvoorbeeld met collectieve tuinen of bomen tussen woningen. Als richtsnoer adviseren we om per gemeente 100 hectare bos in en bij woongebieden te ontwikkelen en voor grotere steden zo mogelijk meer.

In bovenstaand filmpje benoemt Frank Stroeken enkele conclusies uit de verkenning

Dikke bomen bewonderen

Overheden willen de bomen onder meer aanplanten om CO2 vast te leggen. Veel bomen in Nederland krijgen echter niet de kans om oud te worden. Straatbomen wacht de kap na gemiddeld 35 jaar. Een dikke en oude boom legt veel meer CO2 vast dan een dunne jonge boom. Dikke bomen kunnen ook op bewondering rekenen van omwonenden en recreanten. Laat bomen dus groot en oud worden.

Dit schema illustreert het belang van lange groeicycli oftewel oude bomen en toont mogelijkheden voor korte gebruikscycli van bomen

Wind- en veenbossen

Dat geldt ook voor houtproductie. In duurzame gebouwen met hout als bouwmateriaal wordt CO2 langdurig vastgelegd. Naast hout van oude bomen dat sporadisch beschikbaar komt, kan er houtteelt plaatsvinden met snelgroeiende soorten die verlijmde houtproducten aan de bouw leveren. Dit kan bijvoorbeeld in speciale windbossen waarin productiebomen het landschap verzoenen met grote windturbines. Daarnaast kunnen moerasbossen de bodemdaling in de veenweidegebieden keren en de CO2-uitstoot ombuigen naar CO2-vastlegging. Zo kunnen er robuuste en verassende veenlandschappen ontstaan.

Koelte en ontroering

Klimaat, biodiversiteit, economie, landbouw, gezondheid en leefomgeving. De ruimtelijke uitdagingen waarvoor overheden staan zijn talrijk en hangen vaak samen. Door bomen als invalshoek te nemen kan er een onconventionele benadering ontstaan van deze grote opgaven. Naast CO2-vastlegging kunnen bomen tegelijk ook oogsten, koelte, waterberging, wandelruimte en ontroering brengen en andere natuur herbergen. In het beleid en de uitvoering is dat niet eenvoudig. Alleen binnen een sector van deskundigen en ecologen die boomvisies en beheerplannen maken, is er oog voor de boom. Maar de rol van bomen in het toekomstige landschap wordt grotendeels bepaald in omgevingsvisies, stedenbouwkundige plannen en in klimaatbeleid.

Deze niet limitatieve lijst met betekenissen en paradoxen, die we al voor de start van het onderzoek opstelden, riep vaak reacties op

Intersectoraal ontwerpen

Om de waarden van bomen optimaal te combineren en benutten, is er intersectoraal overleg nodig tussen strategische planners, bomenexperts en ecologen. Werk samen in omgevingsvisies, ga ontwerpend aan de slag in stad en landschap en denk creatief over het economisch kapitaal van de toekomst. Er zijn genoeg voorbeelden van plekken waar bomen volop bijdragen aan culturele, natuurlijke en economische waarden in woon- en werkmilieus. Hierbij hoort ook de bijdrage van bomen aan een omgeving waarin de mens gedijt.

Lees ook

• De verkenning van AtelierOverijssel (pdf)
• Website Atelier Overijssel