Iconische en verrassende zonneparken

Overheden zijn hard op zoek naar geschikte plekken voor parken met zonnepanelen. Er ontstaan nu veel landschappen met kleinere zonneparken en met nauwelijks meerwaarde door goed ontwerp. Dat kan anders. Maak meer grote parken met een hoge ruimtelijke kwaliteit.

Begin 2018 waren er landelijk 900 hectare aan zonneparken in voorbereiding, ongeveer 1800 voetbalvelden. De belangrijkste vraag wordt hierbij niet altijd gesteld. Dat is de vraag op welke schaal je wilt opereren en in hoeverre je ruimtelijke kwaliteit wilt nastreven. Voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en Rijkswaterstaat heb ik de impact van zonne-energievelden op de cultuurhistorische waarden van het landschap in Zuidoost-Drenthe onderzocht.

Kilometers hekwerk

De keuzes voor de locatie, de maat en de vormgeving van zonneparken zijn cruciaal. Spreid je de energieproductie over kleinschalige zonnevelden in de regio, of concentreer je deze juist in één of enkele grote zonneparken? Bij verspreiding ontstaat er op meerdere plekken verstoring. Een bestaand voorbeeld: 40 parken van 1,4 hectare hebben gezamenlijk een omtrek van 20 kilometer, en hebben dus ook 20 kilometer hekwerk nodig. Hetzelfde oppervlak in één groot park geeft slechts 3 kilometer hekwerk.

Iconisch park

Het zonnepark kan een ondergeschikte of juist een sterk iconische positie toebedeeld krijgen. Soms kun je iets beter inpassen in een landschap door het een aparte vorm te geven en er iets bijzonders van te maken, dan door veldjes in een gebied vol te stoppen. In deze keuze spelen ook de ontwikkelaar en de ontwerper een belangrijke rol. Zonne-energie kan daarnaast maatschappelijke meerwaarde krijgen door deze te verbinden aan functies als natuur en recreatie, bijvoorbeeld door kruidenrijk grasland in te zaaien of een nieuwe route in een landschap te creëren.

Cultuurhistorische waarde

Bij het ontwerp dient eerst te worden gekeken naar de ruimtelijke karakteristieken die het landschap cultuurhistorische waarde geven en het effect van zonnepanelen hierop. De historisch gegroeide landschapsstructuur en ruimtelijke karakteristieken kunnen meespelen in het ontwerp, op de schaal van erf, perceel, bedrijf, landschapsstructuur of landschapstype. Verder is openheid in veel cultuurhistorisch belangrijke landschappen een belangrijk kenmerk. In zo’n open landschap is het effect van een zonnepark op de omgeving groter dan in een bosrijk gebied. Daar moet je dus ook iets bijzonders maken.

Verrassend landschap

De afgelopen eeuw zijn in Zuidoost-Drenthe zijn, net als in heel Nederland, veel landschappen versoberd. Een beek die is rechtgetrokken tot een brede sloot kan een aanleiding vormen om iets heel fraais te ontwerpen en de kronkelende beek weer zichtbaar te maken. Door in het ontwerp zowel de cultuurhistorie als de energiedoelen samen te nemen, kan een verrassend landschap ontstaan met zonne-energie als imposant ingrediënt.

Blauwdrukken

Met deze noties over schaal, inpassing en ontwerp en met de geschetste ontwerpstrategieën, draag ik gereedschappen aan om te werken aan de omvangrijke opgave van zonne-energie in het landschap. Vanuit Wing kunnen we samen met betrokkenen onderzoeken welke schaal en ruimtelijke kwaliteit in een bepaald gebied mogelijk en wenselijk zijn. In essentie gaat het om de vraag: welke ambitie heb je? Blauwdrukken zijn er niet. De uiteindelijke goede oplossingen moeten elke keer weer opnieuw worden bedacht.

Het rapport “Erfgoed en energielandschap. Onderzoek en inspiratie voor het landschap rond de A37” is verschenen in april 2018. Een gedrukte versie van het rapport wordt gepresenteerd op het RCE-congres Nederland Veranderd/t op 3 december 2018.